De Sputnik en AD(H)D

Op 4 oktober 1957 zijn de Russen de eerste om een satelliet te lanceren, de Sputnik (vertaling: een metgezel). ( Of Russian origin: Sputnik).

Het nieuws slaat als een bom in bij hun grootste concurrent, de USA. Dit is een vernedering. 

Hieronder: 6 oktober 1957 - Cartoon van Jim Berryman in The Washington Post. De Amerikaanse wetenschappers zijn maar goed genoeg om toe te kijken. 

Hoe is het zo kunnen mislopen vragen politici, wetenschappers, militairen en ook de doorsnee Amerikaan zich af. Er wordt al vlug met de vinger gewezen naar het onderwijs. Het progressieve Amerikaanse onderwijssysteem dat ieder kind op zijn eigen snelheid en volgens zijn eigen capaciteiten laat leren is niet geschikt om kinderen op te leiden tot nieuwe wetenschappers die kunnen concurreren met de Russische. Er wordt teveel aangemodderd op een te laag niveau. Er moet dringend een nieuw systeem komen waar de nadruk vooral moet liggen op wiskunde, wetenschap en talen, Engels maar ook buitenlandse talen.

Er wordt vlug werk van gemaakt en een jaar later wordt de 'National Defense Education Act' of  NDEA goegekeurd. (Public Law 85-864 Sept.2 1958) An Act 

'To strenghten the national defense and to encourage and assist in the expansion and improvement of educational programs to meet critical national needs; and for other purposes'

Onder Sec. 101 lezen we:

Er worden duizenden leerlingenbegeleiders aangeworven. Naast de scholen helpen met zich nu vooral te concentreren op wetenschap, wiskunde, Engels en vreemde talen, moeten ze er ook voor zorgen dat er niet zoveel kinderen meer vroegtijdig de school verlaten voor een laaggeschoolde job en dat kinderen ongezien hun afkomst of sociale status de kans krijgen verder te studeren. Teveel intelligente kinderen gaan verloren omdat hun ouders geen of te weinig financiële middelen hebben om hen verder te laten studeren.

Nog iets anders valt de leerlingenbegeleiders al vlug op. Een aantal leerlingen die intelligent zijn maar toch onderpresteren. Meer onderzoek moet uitwijzen wat hier de oorzaak van kan zijn. In de jaren na 1958 worden dan ook heel wat studies over deze 'onderpresteerders' gepubliceerd. Zo geeft bv de 'U.S. Department of Health, Education and Welfare' een 'Guidance for the Underachiever with Superior Ability' uit. (Guidance Underachiever)

Leraars voelen bij een aantal leerlingen die slecht presteren in de klas toch een aanwezigheid van ongebruikelijk hoge creatieve en cognitieve eigenschappen. Meer onderzoek hiernaar moet een verband leggen tussen deze leerlingen en de oorzaak van dit onderpresteren.

Ondertussen worden in scholen maatregelen genomen. In het progressieve schoolsysteem in de USA staan de banken of tafels in de klaslokalen niet volgens een vast patroon. Leerlingen mogen al eens rechtstaan en rondwandelen in klas om iets te nemen dat hen kan helpen. Het nieuwe systeem maakt daar komaf mee. De schoolbanken worden nu in het gekende vaste patroon geplaatst in de richting van de leraar, en leerlingen moeten verplicht blijven zitten. Dit is minder geschikt voor 'beweeglijke kinderen'. 

Een jaar voordien in 1957, hebben Maurice Laufer, Eric Denhoff en Gerald Solomons in het Emma Pendleton Bradley Home in Riverside, Rhode Island, onderzoek gedaan naar kinderen die moeite hebben met stilzitten en concentratieproblemen hebben. Deze kinderen kregen tot dan een label van MBD (minimal brain damage). De resultaten van hun onderzoek worden in 1957 gepubliceerd in 'Psychomatic Medicine'. Ze stellen daarbij voor, deze kinderen van nu af aan het label 'hyperkinetic impulse disorder' mee te geven.

Het 'Sputnik-incident' , deze studie en de begeleiders die op zoek gaan naar onderpresteerders komen eind jaren 50, begin jaren 60 samen. Leraars herkennen door het nieuwe schoolsysteem vlugger de kinderen die wat actiever zijn  en moeite hebben met het lange stilzitten en geconcentreerd blijven. Ze associëren deze eigenschappen al vlug met minder of onderpresteren, waardoor ze veel kans lopen om te vlug school te verlaten en ondanks hun kwaliteiten en mogelijkheden verloren te gaan voor het onderwijs.

Nu blijft alleen nog de vraag over. Wat kunnen we doen?  Hoe kunnen we die kinderen toch beter laten presteren, en 'redden'? Kinderpsychiaters en psychologen moeien zich steeds meer, waardoor ook veel ouders zich steeds meer zorgen gaan maken over dit 'probleem'. Tot WOII was er een algemene tendens onder Amerikaanse psychiaters dat een neurologische afwijking in het brein de oorzaak was van een mentale ziekte of psychische stoornis. Die werd dan aangepakt met psychoactieve medicijnen, electroshocks en zelfs lobotomie. Na de oorlog wordt onder invloed van vele uitgeweken Europese pyschiaters meer overgeschakeld naar psychoanalyse en preventieve sociale psychiatrie. Onder andere overbevolking, blootstelling aan geweld, teveel stress, armoede en andere problemen worden gezien als mogelijke oorzaken van mentale problemen. 

Presdident Kennedy is een hevige voorstander van sociale psychiatrie. Ondertussen blijven zowel leerlingenbegeleiders in scholen, en psychiaters en psychologen in ziekenhuizen intensief speuren naar kinderen Veel ouders beginnen zich plots af te vragen of dat kwajongensgedoe, tegenspreken, niet luisteren, slordig zijn geen stoornis is. 

Sociale psychiatrie vraagt ook grote inspanningen van zowel ouders, leraars als de maatschappij. Allemaal tijdrovend en duur. Er zou een gemakkelijkere oplossing moeten gevonden worden. De farmaceutische sector ziet zijn kans.. Zo ook CIBA die al een aantal jaar met geen te groot succes een medicijn promoot voor behandeling van patienten met een depressie in psychiatrische instellingen: de wonderoplossing wordt het wondermedicijn Ritalin. (zie Korte geschiedenis Ritalin(e)).

Ciba voert een agressieve reclamecampagne voor hun medicijn. In  korte tijd wordt hyperactiviteit door ouders en leraars nu algemeen als een stoornis en ziekte beschouwd. Ritalin maakt AD(D)H groot. Het is niet alleen voor ouders en leraars een godsgeschenk, maar ook voor huisartsen, psychologen en psychiaters. Vooral deze laatsten helpen mee aan het enorme succes van Ritalin. Ze zijn maar wat trots dat ze nu een instant-oplossing kunnen aanbieden. Geen gedoe met lange kostelijke behandelingen, aanpassingen thuis of in school. Gedaan met de problemen die zo'n 'lastig' kind met zich meebrengt. De vele soms heftige bijwerkingen van het medicijn zijn een kleine tol, die moeten er maar bijgenomen worden, voor het groter goed! 

En hoe meer kinderen er een diagnose krijgen hoe meer verkoop. Ciba en vele andere farma concerns  doen maar wat hun best om kinderen die wat teveel kattekwaad uithalen, al eens durven tegen te spreken of opstandig zijn, niet graag hun huiswerk maken en noem maar op, af te schilderen als probleemkinderen die met hun product een modelkind kunnen worden. Magazines brengen artikelen waarin ouders hun enthousiasme uitschreeuwen over het wondermedicijn.

Er waren nog andere wondermedicijnen om hyper-kinetische kinderen te helpen. Hieronder een advertentie van Mellaril (thioridazine), een middel ontwikkeld tegen schizofrenie en psychose, dat dus ook aan kinderen werd toegediend!. In 2005 stopte Novartis vrijwillig met het fabriceren en verkopen van het medicijn omdat het in teveel gevallen hartritmestoornissen veroorzaakte. Een bijwerking die ook bij een aantal kinderen voorkomt die Ritalin gebruiken!

Het wordt dus nog geen AD(H)D genoemd maar de diagnose is hetzelfde. Al deze kinderen hebben plots een neurobiologische stoornis en moeten met medicijnen genezen worden. Dat dit nooit wetenschappelijk is aangetoond moet er ook maar bijgenomen worden. (Dat is het ondertussen nog altijd niet); Een halve eeuw verder gaat de opmars van ADHD en Ritalin (in België Rilatine genoemd) nog altijd verder. Het wordt nog altijd als de gemakkelijkheidsoplossing beschouwd. Ongetwijfeld zijn medicijnen voor een kleine groep met extreme symptomen nodig, maar Ritalin en aanverwanten wordt op aandringen van sommige leerkrachten, psychiaters en ouders zelf steeds meer massaal aan kinderen met gedragseigenschappen van AD(H)D voorgeschreven. Er wordt te vaak onmiddellijk de voorkeur gegeven aan de gemakkelijkste en meest kostenbesparende behandeling. 

Zo was de Sputnik dus onvrijwillig de oorzaak dat veel kinderen wereldwijd nu dikwijls tegen hun zin medicijnen moeten slikken die hen zelf meer ongemak bezorgen door de heftige bijwerkingen dan dat ze goed doen. Maar dat goed is er dan wel voor ouders, opvoeders en vooral school en leerkrachten. 'Zogezegd 'probleemgedrag' wordt zo in de kiem gesmoord.

Hieronder: Advertentie 1976 - Cylert met een waslijst van heftige bijwerkingen werd in 2005 van de markt gehaald door zijn producent 'Abbott Laboratories'. Het middel veroorzaakte bij een aantal kinderen een 'leverfalen'. Gelukkig kon een kind na een behandeling van 8 weken toch al beter tekenen!  Wie zou dan nog twijfelen?